Bielsko-Biała – miasto EDK
27 marca 2017
Sobota, 17 czerwca, to dzień w Bielsku-Białej, który zakończy się nabożeństwem i koncertem w hali pod Dębowcem.
W Bielsku-Białej są obecnie trzy parafie luterańskie – Bielsko, Biała i Stare Bielsko. Ewangelickie Dni Kościoła będą się odbywać na tzw. Bielskim Syjonie, który znajduje się w centrum miasta, a jego centralną częścią jest plac Marcina Lutra.
Na połowę XIII wieku datuje się powstanie warowni książęcej na górze zamkowej nad rzeką Białą, gdzie na skrzyżowaniu szlaków handlowych z czasem, wokół zamku, osiedlali się rzemieślnicy i kupcy. Prapoczątków miasta należy jednak szukać na grodzisku w Starym Bielsku. Pierwsza nazwa miasta, występującą w dokumentach i na mapach, to Bilicensis. Najstarsza wzmianka o mieście Bielsku pochodzi z 1312 roku, kiedy to książę Mieszko I cieszyński nadał mieszczanom Kozi Las pomiędzy Kamienicą a Mikuszowicami – dziś zwany Cygańskim. W wyniku osiedlania się znacznej liczby kolonistów niemieckich funkcjonowała też nazwa Bielitz.
Początków Białej należy szukać w dziejach sąsiedniego Lipnika (obecnie dzielnica Bielska-Białej), należącego do Księstwa Oświęcimskiego. Z około 1564 roku pochodzi pierwsza wzmianka o przysiółku Lipnika – Białej nad rzeką Białą. Prawa miejskie otrzymała Biała w roku 1723 od króla Polski Augusta II Sasa. Mieszkańcy trudnili się tkactwem i bieleniem tkanin, które w tym celu rozkładali na brzegu rzeki. Rzeka dzięki wartkiemu nurtowi i progom wodnym była spieniona, więc od białej piany i białych kamieni wzięła nazwę rzeka Biała, natomiast od białych płócien lub nazwy samej rzeki nazwę Biała otrzymała osada.
Podłoże pod przyjęcie nauki Marcina Lutra przygotowali husyci, którzy przybyli z Czech i osiedlili się w sąsiedniej Kamienicy (obecnie dzielnica Bielska-Białej), gdzie trudnili się wyrębem lasów. Reformacja rozpowszechniła się w czasach panowania księcia cieszyńskiego Wacława III Adama. Panami w Bielsku byli w tym czasie książę bielski Fryderyk Kazimierz (1560-1571), Karol von Promnitz (1572-1582), Adam Schaffgotsch (1582-1592) oraz ród Sunneghów (1592-1752). Wszyscy popierali wyznanie ewangelickie, a w razie potrzeby bronili go, dlatego Bielsko stało się silnym bastionem luteranizmu.
W roku 1630, na skutek niekorzystnej sytuacji religijno-politycznej, kościół św. Mikołaja przeszedł ostatecznie w ręce rzymskokatolików. Natomiast kościół Świętej Trójcy przechodził różne koleje losu. Pięciokrotnie był odbierany ewangelikom, ale zwracano go, ostatecznie zarekwirowano go 2 kwietnia 1660 r. W okresie kontrreformacji ewangelicy gromadzili się na tajnych nabożeństwach na skraju Cygańskiego Lasu, poza tym prywatne nabożeństwa odbywały się w kaplicy na zamku Sunneghów w Bielsku. Miasto było określane przez rzymskokatolickich duchownych jako „matka luterskiej herezji i jaskinia zepsucia” oraz „piekielna szkoła Lucyfera”. W 1688 r. w mieście i na jego peryferiach żyło zaledwie pięciu mieszczan i kilku ubogich mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego.
Po ogłoszeniu patentu tolerancyjnego w 1781 roku zakupiono parcelę pod budowę kościoła i już 19 marca poświęcono kamień węgielny pod dom modlitwy. Podczas uroczystości ks. Traugott Bartelmus po raz pierwszy użył określenia ewangelickiej enklawy jako Bielskiego Syjonu. Budowa murowanego domu modlitwy trwała osiem lat. W roku 1808 w mieście wybuchł pożar, który strawił budynek. Szybko go jednak odbudowano. W latach 1849-1852 dobudowano do kościoła wieżę.
W 1782 roku ewangelicy otrzymali zezwolenie na wybudowanie szkoły, którą ukończono w następnym roku. Szkoła pełniła też funkcję plebanii. Nową szkołę wybudowano w latach 1790-1794. Od drugiej połowy XIX wieku, parafia w Bielsku dynamicznie rozwijała działalność oświatową oraz socjalną, tworząc kolejne szkoły i internaty, otwierając instytucje opiekuńcze dla dzieci oraz budując siedzibę Diakonatu Żeńskiego. W Bielsku w 1900 r. stanął także jedyny w Polsce pomnik ks. Marcina Lutra, dłuta F. Vogla.
Po II wojnie światowej większość zborowników, ze względu na pochodzenie niemieckie, została zmuszonych do opuszczenia kraju. Kościół i plebania były wielokrotnie remontowane. Po połączeniu miast Bielska i Białej w 1951 roku zmieniono nazwę bielskiego pl. Kościelnego na pl. ks. Ściegiennego. Na początku lat 90. XX wieku plac otrzymał nazwę ks. Marcina Lutra.
W miejscu starej szkoły w latach 1987-1991 wybudowano budynek Augustana, gdzie od 15 kwietnia 1992 roku rozpoczęły działalność kościelna drukarnia i wydawnictwo. W budynkach szkolnych na Bielskim Syjonie Towarzystwo Szkolne im. Mikołaja Reja prowadzi: szkołę podstawową, gimnazjum, liceum oraz Wyższą Szkołę Administracji. Na placu Marcina Lutra swoją siedzibę ma Diecezja Cieszyńska Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego.
Informacje na podstawie: J. Kliber, Radość z domu Bożego, Bielsko-Biała 2013.
